Μύθοι, άγνοια και βιντεοπαιχνίδια. Λόγο στους αποβλακωμένους.

Αγαπημένη τακτική των media είναι η δαιμονοποίηση των ανταγωνιστών τους. Η μέθοδος είναι γνωστή και περιγράφεται στα περισσότερα εγχειρίδια ψυχολογίας περι προπαγάνδας. Το αντικείμενο κατ’ αρχάς πρέπει να θεωρηθεί «επικίνδυνο» και αυτό επιτυγχάνεται αποδίδοντας του ατεκμηρίωτα αρνητικές ιδιότητες που έχουν από ελάχιστη ως καθόλου σχέση με αυτό. «Η επανάληψη είναι η μήτηρ της μαθήσεως» και οι τηλεθεατές (δηλαδή η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού) αναλαμβάνουν να αναπαράγουν το κλισέ. Η «κοινωνική απόδειξη» (Cialdini) αναλαμβάνει τα υπόλοιπα και έτσι δημιουργείται ένας ακόμη αστικός μύθος.

Για το Διαδίκτυο έχω γράψει. Θα ασχοληθώ με τα βιντεοπαιχνίδια. Και πιάνομαι από τη ρήση «τα βιντεοπαιχνίδια αποβλακώνουν». Το λένε και οι «διανοούμενοι», δηλαδή αυτοί που γράφουν δοκίμια σε μεταμοντέρνα ορολογία. Οι υπόλοιποι είμαστε «ανοούμενοι» προφανώς επειδή δεν μπορούμε να αντιληφθούμε έννοιες όπως η «μέθεξη» και η «μεθοριακότητα». Κανείς από όσους αναπαράγουν το κλισεδάκι δεν κατάφερε να μου δώσει ακριβή ορισμό του «αποβλακώνω» και πως ακριβώς αποβλακώνεσαι μόνο και μόνο επειδή βρίσκεσαι μπροστά από μια οθόνη.

Αναρωτιέμαι πως γίνεται, ένα μέσο που σε κρατά σε εγρήγορση, ώστε να πάρεις αποφάσεις σε κλάσματα δευτερολέπτου, να διαχειριστείς πόρους, να λύσεις γρίφους, να οξύνεις την παρατηρητικότητα και τα αντανακλαστικά σου, να συνδυάσεις αντικείμενα και να πάρεις στρατηγικές αποφάσεις και απαιτεί την αμέριστη προσοχή σου κάθε δευτερόλεπτο για να επιτύχεις, τελικά να σε αποβλακώνει.

Υπάρχουν δεκάδες μελέτες που επιβεβαιώνουν τα οφέλη των βιντεοπαιχνιδιών. Πολλές από αυτές δημοσιεύονται σε επιστημονικά περιοδικά όπως το Journal of personality and Social Psychology αλλά και πιο εύκολα μπορεί κανείς να τις βρει σε έντυπα εκλαϊκευμένης επιστήμης όπως το τεύχος 20 του περιοδικού Scientific American Mind (Φεβρουαριος – Μάρτιος 2009). Το τελευταίο μάλιστα είναι αφιερωμένο στα οφέλη των παιχνιδιών γενικότερα στην ψυχική υγεία και την ανάπτυξη της προσωπικότητας. Βελτίωση μνήμης, ικανότητας λήψης αποφάσεων, συγχρονισμού χεριού – ματιού, αναγνώριση σχημάτων, βελτίωση ικανότητας αντίληψης χώρου επιβράδυνση εκφυλισμού νοητικών λειτουργιών, ευεξία είναι μερικά από τα οφέλη που έχουν επιβεβαιωθεί ακόμα και με μαγνητικές τομογραφίες εγκεφάλου.

Πως γίνεται να γίνεται τόσο ντόρος για τους κινδύνους από τα βιντεοπαιχνίδια ενώ αντίθετα να μην ασχολείται κανείς για τα σκουπίδια που προβάλλονται από την τηλεόραση (ως επί το πλείστον) και για το ότι οι μαθητές έχουν κάθε μέρα έξι ώρες μάθημα, τέσσερις ώρες διάβασμα και άλλες τέσσερεις ιδιαίτερα. Για τα τελευταία δεν πειράζει καθόλου, γιατί με το πτυχίο, το proficiency και το ECDL μπορείς να καυχιέσαι στη γειτόνισσα. Η ολοκλήρωση της προσωπικότητας πάει περίπατο μπροστά στο πρεστιζ του πτυχιούχου που εξακολουθεί να αποκαλείται παραπλανητικά μορφωμένος. Πρωταθλητές στη συλλογή πιστοποιήσεων και την απόκτηση δεξιοτήτων για την επιτυχία σε εξετάσεις. Κρίση και μόρφωση δεν χρειάζονται.

Τα βιντεοπαιχνίδια είναι κακά γιατί είναι ηλεκτρονικά. Ιδιαίτερα στις τεχνοφοβικές κοινωνίες. Ειδικά για αυτούς που δεν έχουν ασχοληθεί ποτέ μαζί τους. Και οι επικριτές το γνωρίζουν δια του τηλεπαρουσιαστή – αντιπροσώπου. Τον οποίο παρακολουθούν καθήμενοι ή ξαπλωτοί τρώγοντας πατατάκια και ενίοτε αμίλητοι. Για να τον αναπαράγουν αυτολεξεί και άκριτα αύριο στην ομήγυρη που αποτελείται από τους υπόλοιπους τηλεθεατές. Και όλοι μαζί χαίρονται που έχουν επίγνωση του κινδύνου και θα προστατέψουν σήμερα ή αύριο τα παιδιά τους στρέφοντας τα προς πιο ακίνδυνες για την προσωπικότητα τους ασχολίες. Δηλαδή την τηλεόραση και τα ιδιαίτερα. Εδώ παίζει η άλλη αρχή που περιγράφει ο Cialdini στο διαχρονικό και πάντα επίκαιρο βιβλίο του Ιnfluence, αυτή της ομοιότητας – συμπάθειας. H αρχή αυτή ισχυροποιείται από τη θεωρία της γνωστικής διαταραχής (cognitive dissonance), όπως περιγράφουν οι Tavris και Aronson στο βιβλίο τους Mistakes were made, but not by me. Στο βιβλίο αυτό βρήκα μια πολύ πειστική εξήγηση γιατί οι άνθρωποι προσπαθούν να υπερασπιστούν ανόητες απόψεις και μια διαφορετική προσέγγιση ερμηνείας της ανθρώπινης συμπεριφοράς από αυτή του μπιχεβιορισμού. Ειδικά αναλύεται η σοφή λαϊκή ρήση «όσα δεν φτάνει (ξέρει) η αλεπού τα κάνει κρεμαστάρια».

Αναρωτιέμαι πόσοι από αυτούς που κατηγορούν τα βιντεοπαιχνίδια έχουν ασχοληθεί ποτέ με αυτά. Συνήθως (όχι πάντα) οι πιο ένθερμοι κατήγοροι είναι αυτοί που κοιτάνε τα χειριστήρια και την οθόνη 2-3 ώρες μέχρι να καταλάβουν τι γίνεται. Είναι επειδή δεν έχουν αποβλακωθεί ακόμη. Μόλις αρχίσουν να παίζουν θα αποβλακωθούν. Οι πεντάχρονοι συνήθως χρειάζονται πολύ λιγότερο χρόνο για να αποβλακωθούν.

Προσωπικά και ενώ ήμουν πεπεισμένος από την ωφέλεια της χρονικά ελεγχόμενης ασχολίας με τα βιντεοπαιχνίδια, έμεινα εκστασιασμένος από την πρόοδο που έκανε ο τότε τετράχρονος γιος μου παίζοντας Lego Indiana Jones μέσα σε δύο μόλις εβδομάδες. Λεξιλόγιο – παρατηρητικότητα, αντανακλαστικά, επίλυση προβλημάτων.

Υπάρχει όντως ένα πρόβλημα με τον εθισμό που προκαλούν τα παιχνίδια. Και είναι λογικό να είναι εθιστικά. Είναι συναρπαστικά, γεμάτα από πνευματικές προκλήσεις, επιβραβεύουν τον παίκτη διαρκώς και ορισμένα από αυτά είναι έργα τέχνης.

Αν λοιπόν κάποιος αφιερώνει 10 ώρες την ημέρα στο βιντεοπαιχνίδι είναι λογικό να υποστεί τις αρνητικές συνέπειες για τη σωματική (παχυσαρκία, όραση, μυοσκελετικά προβλήματα, αυπνίες) και ψυχική (κοινωνική απομόνωση, εφιάλτες) υγεία του. Τα ίδια και χειρότερα όμως μπορεί να υποστεί κανείς από οποιαδήποτε μονοκαλλιέργεια και κατάχρηση ακόμα και αν αυτή φαίνεται ή είναι αλλού ωφέλιμη (πρωταθλητισμός, υπερβολικά ιδιαίτερα, εργασιομανία). Το πρόβλημα λοιπόν δεν έχει να κάνει ειδικά με τα βιντεοπαιχνίδια που είναι της μόδας να βρίσκονται στο στόχαστρο, αλλά με την κάθε μορφής απόκλιση από το «μέτρον άριστο».

Βέβαια δεν είναι όλα τα βιντεοπαιχνίδια ωφέλιμα και άξια λόγου, όπως δεν είναι και όλα τα βιβλία, όλες οι ταινίες ή όλες οι τηλεοπτικές εκπομπές. Δε μας πιάνει όμως η ιερή αγανάκτηση όταν το παιδί μας βλέπει τα δελτία ειδήσεων του Star ενώ όταν παίζει grand Theft Auto, τρέμουμε στην ιδέα ότι το παιδί μας αύριο θα γίνει gangster. Όπως γίναμε βίαιοι και μαφιόζοι όσοι μεγαλώσαμε με τον Bruce Lee και τον Νονό. Τότε ο εχθρός της τηλεόρασης λεγόταν βίντεο.

Κλείνοντας θέλω να μοιραστώ την καθαρά προσωπική μου εμπειρία πως η γοητεία που μου ασκούσαν τα βιντεοπαιχνίδια και τα κόμιξ από την παιδική ηλικία αποτέλεσαν παράγοντες που συνέβαλλαν στην επαγγελματική μου επιτυχία, τη ροπή μου προς το διάβασμα, τα ταξίδια και γενικότερα τις αναζητήσεις. Ευτυχώς οι γονείς μου δεν με εμπόδισαν.

Συναποβλακωμένοι υπομονή μέχρι την επόμενη γενιά. Τότε θα έχουμε συνηθίσει τα βιντεοπαιχνίδια και δεν θα γίνεται ντόρος όπως τώρα δεν γίνεται για τα φλιπεράκια, το βίντεο, το τραζιστοράκι, το κινητό και τους υπόλοιπους διαφθορείς της νεολαίας.

Ένας αποβλακωμένος